Як оташфишонии шадиди вулқон метавонад ба иқлим таъсир расонад ва боиси сардии чанд соли оянда шавад. Масалан, оташфишонии кӯҳи Пинатубо дар соли 1991 ба иқлим таъсири назаррас расонд. Таркишҳои азим, ки бузургтарин музофотҳои магматикиро ташкил медиҳанд, танҳо дар як сад миллион сол якчанд маротиба рух медиҳанд, аммо онҳо миллионҳо сол ба иқлим таъсир мерасонанд ва боиси нобудшавии намудҳо меграданд.
Дар аввал тахмин карда мешуд, ки сабаби сардшавии он ғубори оташфишониест, ки ба атмосфера партоб мешавад, зеро он ба расидани нури Хуршед ба сатҳи Замин монеъ мешуд. Аммо андозагириҳои илмӣ нишон медиҳад, ки қисми зиёди ғубор дар давоми шаш моҳ дар сатҳи Замин ҷой мегирад.
ОТШАФИШОНИ ПАНАТУБО КАДОМ АСТ?
Пинатубо – (аз забони тагалии Pinatubo) - оташфишони амалкунанда дар ҷазираи Филиппинии Лусон, дар 93-километрии шимолу ғарби пойтахти Филиппин шаҳри Манила ва 26-километрии ғарби шаҳри Анхелес. Он дар марз бо Самбалес, Батаан ва Пампанга ҷойгир буда, 1486 метр баландӣ дорад ва то фавраи соли 1991 1745 метр буд. Охирин бор соли 1993 аз худ дарак дода буд. Замоне, ки испаниҳо Филиппинро ишғол мекарданд, ин минтақа ҷангали анбуҳе буд, ки дар он гурезаҳои қабилаи аэта паноҳ мебурданд
ТАЪСИРОТИ АНТРОПОГЕНӢ
Омилҳои антропогенӣ фаъолияти инсонро дар бар мегиранд, ки муҳити зистро тағйир медиҳанд ва ба иқлим таъсир мерасонанд. Дар баъзе мавридхо алоқаи сабабу натиҷа бевосита ва ҳамсон аст. Ба ин бахш фаъолиятҳои зиёде дохил мешавад, ки ҷангалзудоӣ, даштсӯзӣ, биёбоншавӣ ва партоби газҳои гухонаӣ, ки болотар ба он ишора кардем, аз ин қабиланд.
Барои мисол дар қаламрави Русия ҳарорати миёнаи солона нисбат ба ҳарорати миёнаи сайёра 2,5-2,8 маротиба тезтар меафзояд. Қаламрави Шимолгони Русия11 хусусан нимчазираи Таймир, аз ҳама тезтар «гарм мешавад». Дар соли 2020 Русия дар ҳаҷми умумии партобҳои гази карбон дар олам дар ҷойи сеюм қарор гирифт. (Манбаъ: Почему климат в России теплеет в два раза быстрее, чем в мире. Российская газета. Дата обращения: 24 мая 2022).
Маврид ба таъид аст, ки омилҳои антропогенӣ танҳо бастаи таъсири табиии инсон набуда, ба таъсирҳои сунъӣ низ алоқаманд аст.
ЯХБАНДӢ
Донишмандони саросари олам пиряхҳоро осебпазиртарин дар тағйири иқлим медонанд. Пиряхҳо ҳангоми сардиҳо ҷисман бузург мешаванд ва ҳангоми гармо батадриҷ об мешаванд ва ҳаҷман хурд. Дар асри ХХ пиряхҳо муваффақ ба ин нашуданд, ки дар зимистон ҳаҷми талафдодаи худ дар тобистонро дубора барқарор кунанд.
Муҳимтарин равандҳои иқлимӣ дар тӯли чанд миллион соли гузашта ин пайдарпайии давраҳои яхбандон (даврони яхбандон) ва давраҳои байни яхбандон (байни яхбандиҳо)-и асри яхбандони кунунӣ аст, ки дар натиҷаи тағйир дар мадор ва меҳвари замин эҷод мешавад. Тағйирот дар вазъияти яхҳои қора ва калавиши сатҳи баҳр то 130 метр аз паёмадҳои калидии тағйироти обу ҳавоӣ дар бештар манотиқ аст.
(Идома дорад)
Таҳияи Бобоҷон Шафеъ
